ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਿਉਂ ਜ਼ਰੂਰੀ?
Straw Management: ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਾਲਾਨਾ ਫਸਲੀ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਕਣਕ ਅਤੇ ਝੋਨਾ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਮਸ਼ੀਨੀਕਰਨ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਵੀ ਆਧੁਨਿਕ ਕੰਬਾਈਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਹਰ ਸਾਲ ਲਗਭਗ ਮਿਲੀਅਨ ਟਨ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂਕਿ ਲਗਭਗ 90% ਕਣਕ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਤੂੜੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਕੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਚਾਰੇ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਅਜੇ ਵੀ ਸਾਡੇ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਚੁਣੌਤੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਵਾਹੁਣ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਜੈਵਿਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਧਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਝਾੜ ਵੀ ਵਧਦਾ ਹੈ।
10 ਕੁਇੰਟਲ ਪਰਾਲੀ ਵਿੱਚ 400 ਕਿਲੋ ਜੈਵਿਕ ਕਾਰਬਨ, 5.5 ਕਿਲੋ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ, 2.3 ਕਿਲੋ ਫਾਸਫੋਰਸ, 25 ਕਿਲੋ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ 1.2 ਕਿਲੋ ਗੰਧਕ, 3-4 ਕਿਲੋ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ, 1-3 ਕਿਲੋ ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ ਅਤੇ 40-70 ਕਿਲੋ ਸਿਲੀਕੋਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਹੂੰਦੀ ਹੈ। ਪਰਾਲੀ, ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੂਖਮ ਜੀਵਾਣੂੰਆਂ ਲਈ ਭੋਜਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸੂਖਮ ਜੀਵ ਹੋਲੀ ਹੋਲੀ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਗਾਲ ਕੇ ਖਾਦ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਇਹ ਧਰਤੀ ਦੀ ਭੋਤਿਕ, ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸੁਧਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਦੀ ਪਾਣੀ ਜੀਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਉੱਪਰ ਵਿਛੀ ਪਰਾਲੀ ਦੀ ਤਹਿ ਅਤੇ ਸੂਖਮ ਜੀਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਬਾਰੀਕ ਕਣਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਜੋੜਣ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਇਸਨੂੰ ਖੁਰਨ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਦਸੰਬਰ ਜਨਵਰੀ ਵਰਗੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਤਹਿ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਫਸਲ ਦੇ ਅਨੂਕੂਲ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਨਦੀਨਾਂ ਦੇ ਜੰਮ ਅਤੇ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਕੇ ਖੇਤੀ ਖਰਚਿਆਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਲਗਾਤਾਰ ਪਰਾਲੀ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਹੁਣ ਨਾਲ ਜਮੀਨ ਪੋਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵੱਧਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਫਸਲ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਡੂੰਘੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੱਕਣ ਸਮੇਂ ਡਿੱਗਣ ਦਾ ਖਤਰਾ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਫਲਸਰੂਪ ਝਾੜ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਣਕ ਦੀ ਫਸਲ ਦੇ ਪੱਕਣ ਸਮੇਂ ਮਾਰਚ ਅਪ੍ਰੈਲ ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਇੱਕ ਦਮ ਵੱਧਣ ਨਾਲ ਝਾੜ ਉਤੇ ਬਹੁਤ ਬੁਰਾ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪਰਾਲੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਸਿੱਲ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਝਾੜ ਵਿੱਚ ਘਾਟਾ ਨਹੀ ਪੈਂਦਾ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: Expert Advice: ਸਮਝੋ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦੀ ਸਫਲ ਕਾਸ਼ਤ ਦਾ ਪੂਰਾ ਗਣਿਤ, ਵਧੇਰੇ ਝਾੜ ਲਈ ਅਜ਼ਮਾਓ ਇਹ ਫਾਰਮੂਲਾ, ਮਿਲਣਗੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਵਾਲਿਟੀ ਦੇ ਵਜ਼ਨਦਾਰ ਦਾਣੇ: Rajvir Thind
ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਵਿੱਚ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ
• ਪੰਜਾਬ ਐਗਰੀਕਲਚਰਲ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਲਈ ਹੈਪੀ ਸੀਡਰ, ਸਮਾਰਟ ਸੀਡਰ ਅਤੇ ਸੁਪਰ ਸੀਡਰ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਝੋਨੇ ਦੀ ਕਟਾਈ ਕੰਬਾਈਨ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮਲਚਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸਮਰਾਟ ਸੀਡਰ ਜਾਂ ਸੁਪਰ ਸੀਡਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੂੜੀ ਵਾਲੀ ਭਾਰੀ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਹੈਪੀ ਸੀਡਰ ਨਾਲ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਲਚ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ।
• ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਹੈਪੀ ਸੀਡਰ/ਸਮਾਰਟ ਸੀਡਰ/ਸੁਪਰ ਸੀਡਰ ਨਾਲ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਝੋਨੇ ਦੇ ਖੇਤ ਵਿਚ ਆਖਰੀ ਪਾਣੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਗਾਓ ਕਿ ਖੇਤ ਵਿਚ ਇਕਸਾਰ ਨਮੀ ਹੋਵੇ।
• ਹੈਪੀ ਸੀਡਰ/ਸਮਾਰਟ ਸੀਡਰ ਨਾਲ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ 1.5 ਤੋਂ 2.0 ਇੰਚ ਰੱਖੋ।
• ਹੈਪੀ ਸੀਡਰ ਨਾਲ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਲਈ, ਪੀਬੀਡਬਲਯੂ 869 ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਕੀ ਕਿਸਮਾਂ ਲਈ ਬੀਜ ਦੀ ਦਰ ਆਮ ਵਹਾਅ ਲਈ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਦਰ ਨਾਲੋਂ 5 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਵੱਧ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
• ਬਿਜਾਈ ਸਮੇਂ ਡੀਏਪੀ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਮਾਤਰਾ 65 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਯੂਰੀਆ ਖਾਦ ਨੂੰ 45 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿਸ਼ਤ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਦੋ ਬਰਾਬਰ ਕਿਸ਼ਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੋ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਖਿਲਾਰ ਦਿਓ। ਭਾਰੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਪਾਣੀ ਲੇਟ ਹੋਣ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿੱਚ 10% ਯੂਰੀਆ ਦੀਆਂ ਦੋ ਸਪਰੇਆਂ ਕਣਕ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ 42 ਅਤੇ 54 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਕਰੋ।
• ਬੀਜੀ ਕਣਕ ਨੂੰ ਹੈਪੀ ਸੀਡਰ/ਸਮਾਰਟ ਸੀਡਰ ਨਾਲ ਹਲਕੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 25-30 ਦਿਨ ਅਤੇ ਦਰਮਿਆਨੀ ਤੋਂ ਭਾਰੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ 30-35 ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦਿਓ। ਪਰ ਬੀਜੀ ਕਣਕ ਨੂੰ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਸੁਪਰ ਸੀਡਰ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਦਿਓ। ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹਲਕਾ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਬਾਰਿਸ਼ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖੋ। ਦਿਨ ਵੇਲੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪਾਣੀ ਦਿਓ ਤਾਂ ਕਿ ਪੰਛੀ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੁੰਡੀਆ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰ ਸਕਣ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਇਕਸਾਰ ਅਤੇ ਹਲਕਾ ਰੱਖ ਸਕਣ।
• ਬਿਜਾਈ ਸਮੇਂ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਿੱਲ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਹੈਪੀ ਸੀਡਰ/ਸਮਾਰਟ ਸੀਡਰ/ਸੁਪਰ ਸੀਡਰ ਦੀਆਂ ਬੀਜ ਅਤੇ ਖਾਦ ਪਾਈਪਾਂ ਕਈ ਵਾਰ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਡੰਡੇ ਨਾਲ ਹਿਲਾ ਕੇ ਖੋਲ੍ਹਦੇ ਰਹੋ।
• ਸਤੰਬਰ – ਅਕਤੂਬਰ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਝੋਨੇ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਦਾ ਨਿਰੀਖਣ ਕਰਦੇ ਰਹੋ। ਜੇਕਰ ਝੋਨੇ ਵਿੱਚ ਮੁੰਜਰਾਂ ਕੱਟਣ ਵਾਲੀ ਸੁੰਡੀ (ਕਣਕ ਦੀ ਸੈਨਿਕ ਸੂੰਡੀ) ਜਾਂ ਤਣੇ ਦੀ ਗੁਲਾਬੀ ਸੁੰਡੀ ਦਾ ਹਮਲਾ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇ ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਤੁਰੰਤ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਮੁਤਾਬਕ ਰੋਕਥਾਮ ਕਰੋ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਕੀੜੇ ਪਰਾਲੀ ਰਾਹੀਂ ਕਣਕ ਦੀ ਫਸਲ ਤੇ ਹਮਲਾ ਨਾ ਕਰਨ।
• ਨਵੰਬਰ ਦਸੰਬਰ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਪਰਾਲੀ ਵਾਲੇ ਕਣਕ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀੜੇ ਮਕੋੜੇ ਬਿਮਾਰੀ ਅਤੇ ਚੂਹਿਆਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਜਾਨਣ ਲਈ ਲਗਾਤਾਰ ਸਰਵੇਖਣ ਕਰਦੇ ਰਹੋ ਤਾਂ ਜੋ ਵੇਲੇ ਧਿਰ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਹੱਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।
• ਸਿਉਂਕ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਬੀਜ ਸੋਧ ਜਰੂਰ ਕਰੋ।
ਸਰੋਤ: ਜਏਸ਼ ਸਿੰਘ, ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਨਹਾਸ ਅਤੇ ਅਮਨਪ੍ਰੀਤ, ਪਲਾਂਟ ਬਰੀਡਿੰਗ ਅਤੇ ਜੈਨਿਟੀਕਸ ਵਿਭਾਗ, ਪੀ.ਏ.ਯੂ. ਲੁਧਿਆਣਾ
Summary in English: Why conservation of paddy straw is important, How farmers benefit from proper sowing of wheat in paddy straw?
