Baani Milk Producer Company: - Narendra Bahga
ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਜਾਗਰਣ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੇ 25 ਸਾਲ ਪੂਰੇ ਹੋਣ ਦੇ ਮੌਕੇ 'ਤੇ, ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਜਾਗਰਣ ਦੀ ਟੀਮ ਨੇ ਬਾਣੀ ਮਿਲਕ ਉਤਪਾਦਕ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਸੀਈਓ ਨਰਿੰਦਰ ਬਾਹਗਾ ਨਾਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੱਲਬਾਤ ਕੀਤੀ,ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣਿਆ ਕਿ ਪਿਛਲੇ 25 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਡੇਅਰੀ ਉਦਯੋਗ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਿਵੇਂ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ 25 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਹਨ? ਪੇਸ਼ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਹੋਈ ਗੱਲਬਾਤ ਦੇ ਮੁੱਖ ਅੰਸ਼ -
ਚਿੱਟੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ ਦੁੱਧ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰ ਬਣਾਇਆ, ਜਿਸਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਡੇਅਰੀ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਤਬਦੀਲੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਪਿਛਲੇ 25 ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਡੇਅਰੀ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਇਹ ਲਗਭਗ 23 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਦੁੱਧ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਾ ਨੂੰ ਪਛਾੜਦੇ ਹੋਏ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਨੰਬਰ ਇੱਕ ਦੁੱਧ ਉਤਪਾਦਕ ਬਣ ਗਏ ਸੀ।
ਸਾਲ 1998-99 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੁੱਧ ਉਤਪਾਦਨ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ 75MMT ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਸੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ USA ਦਾ ਦੁੱਧ ਉਤਪਾਦਨ 71MMT ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ ਸੀ। ਲਗਭਗ 25 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਭਾਰਤ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਮੀਲ ਦਾ ਪੱਥਰ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਭਾਰਤੀ ਡੇਅਰੀ ਉਦਯੋਗ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਆਤਮਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਧਾਇਆ।
1990 ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੌਰਾਨ ਡੇਅਰੀ ਉਦਯੋਗ ਨੂੰ ਉਦਯੋਗ ਐਕਟ ਤੋਂ ਛੋਟ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਵੇਂ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਉੱਦਮੀਆਂ ਲਈ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਖੋਲ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਦੁੱਧ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ 'ਤੇ ਬਿਹਤਰ ਨਿਯੰਤਰਣ ਰੱਖਣ ਲਈ, ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਉਤਪਾਦ ਆਦੇਸ਼ (ਐਮਐਮਪੀਓ) 1992 ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ। ਦੁੱਧ ਦੀ ਖਰੀਦ ਲਈ ਨਿੱਜੀ ਸਵਾਮੀਤਵ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਖੇਤਰਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਮਿਲਕ-ਸ਼ੈੱਡ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਸਾਲ 2003 ਵਿੱਚ ਮਿਲਕ-ਸ਼ੈੱਡ ਦੇ ਇਸ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਈ ਸੀ. ਹੁਣ ਧਿਆਨ ਸਵੱਛਤਾ, ਗੁਣਵੱਤਾ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਸੁਰੱਖਿਆ 'ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੀ।
ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਸਰਵੇਖਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਾਲ 2019-20 ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦੁੱਧ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ 198.8 ਐਮਐਮਟੀ ਸੀ। ਪਸ਼ੂਧਨ ਖੇਤਰ ਲਈ ਜੀਵੀਏ (ਸਕਲ ਮੁੱਲ ਵਰਧਿਤ) ਸਾਲ 2011-12 ਤੋਂ 2018-19 ਤੱਕ 2.7 ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ੇਅਰ 4.0% ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ 5.1% ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਕੁੱਲ ਦੁੱਧ ਵਿੱਚੋਂ, ਲਗਭਗ 48-52% ਉਤਪਾਦਕ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਖਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗੈਰ-ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਨੂੰ ਵੇਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਨੰਬਰ ਇੱਕ ਦੁੱਧ ਉਤਪਾਦਕ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਵੈਸ਼ਵਿਕ ਡੇਅਰੀ ਵਪਾਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਹਿੱਸੇਦਾਰੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੈ। ਡੇਅਰੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਨਿਰਯਾਤ ਦਾ 30% ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਿੱਸਾ ਐਸਐਮਪੀ (Skim milk powder) ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਰੁਕਾਵਟ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਡੇਅਰੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੇ ਨਿਰਯਾਤ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।
ਅਸੀਂ ਪਿਛਲੇ 25 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਕ ਲੰਮਾ ਸਫ਼ਰ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਗਲੇ 25 ਸਾਲ ਡੇਅਰੀ ਉਦਯੋਗ ਲਈ ਬਹੁਤ ਚੁਣੌਤੀਪੂਰਨ ਹੋਣਗੇ। ਡੇਅਰੀ ਉਦਯੋਗ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਕੁਝ ਦਹਾਕਿਆਂ ਲਈ ਪੇਂਡੂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਲਈ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖੇਤਰ ਵਜੋਂ ਵੇਖਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤੀ ਡੇਅਰੀ ਉਦਯੋਗ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਚਾਲਕ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ, ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ, ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਸ਼ਹਿਰੀਕਰਨ, ਖਾਣ ਪੀਣ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ ਆਮਦਨੀ ਦੇ ਪੱਧਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਅਨਾਜ ਤੋਂ ਪਸ਼ੂ ਅਧਾਰਤ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਆਹਾਰ ਵੱਲ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਤਬਦੀਲੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਹਦਾ ਹੀ ਅੱਜ ਸਾਨੂੰ ਦੁੱਧ ਉਤਪਾਦਕਾ ਅਤੇ ਖਪਤਕਾਰਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੀਆਂ ਇੱਛਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।
Summary in English: Development of Dairy Industry in the last 25 years and prospects in the next 25 years: - Narendra Bahga
