ਚੰਦਨ ਸੈਨਟਾਲਮ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਵਿਚ ਦਰੱਖਤਾਂ ਵਿੱਚੋ ਲੱਕੜ ਦੀ ਇਕ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਹੈ। ਜੰਗਲ ਭਾਰੀ, ਪਿੱਲੇ ਅਤੇ ਬਰੀਕ ਜਿਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ ਜੰਗਲਾਂ ਦੇ ਉਲਟ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਨੂੰ ਕਈ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕ ਦਾ ਰਾਜ ਦਰੱਖਤ ਹੈ। ਚੰਦਨ ਅਫਰੀਕੀ ਬਲੈਕਵੁੱਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਦੂਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗੀ ਲੱਕੜ ਹੈ। ਉੱਚ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੀ ਚੰਦਨ ਦੀ ਕਿਸਮ 10,000 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਤੱਕ ਦੀ ਕੀਮਤ ਲੈ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਚੰਦਨ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕਾਬੂ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਚੰਦਨ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਵਿਚ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕੁਦਰਤੀ ਚੰਦਨ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕੇਰਲਾ, ਕਰਨਾਟਕ, ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਅਤੇ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਸਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਚੰਦਨ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਘਟਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਮੰਗ ਵਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਸਦੀ ਕੀਮਤ ਬਹੁਤ ਜਾਈਦਾ ਹੈ। ਤੇਲ ਲਈ ਹਾਰਟਵੁੱਡ ਅਤੇ ਸੈਪਵੁੱਡ ਲਈ ਸਖ਼ਤ ਮੰਗ ਅਤੇ ਸਪਲਾਈ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਚੰਦਨ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਰਹੀ ਮੰਗ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਚੰਦਨ ਦੀਆਂ ਲੱਕੜਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸਮਾਨੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਵੱਖ ਗਈ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਨੋਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸਾਲ 1900 ਤੋਂ 1990 ਤੱਕ ਕੀਮਤ ਦੀ ਸੀਮਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਵਾਧਾ 365 ਰੁਪਏ/ ਟਨ ਤੋਂ 78000 ਰੁਪਏ / ਟਨ ਹੈ ।
ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸਪਲਾਈ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਕਾਰਨ ਹੋਇਆ ਹੈ। 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ, ਦੇਸ਼ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਇਕ ਸਾਲ ਵਿਚ ਲਗਭਗ 4000 ਟਨ ਹਾਰਟਵੁੱਡ ਸੀ; ਹੁਣ ਇਹ ਸਿਰਫ 2000 ਟਨ ਹੈ। 1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ ਸਿੰਥੈਟਿਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕੀਮਤਾਂ ਅਤੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਚੰਦਨ ਦੇ ਤੇਲ ਦੀ ਮੰਗ ਵਿਚ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਕੀਮਤ ਵਾਲੀਆਂ ਫਾਰਮੂਲੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਤੇਲ ਨੇ ਚੋਟੀ ਦੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮਾਰਕੀਟ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ। ਮੰਗ ਹੁਣ ਸਪਲਾਈ ਦੇ ਕਾਰਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਚੰਦਨ ਦੇ ਗੈਰਕਨੂੰਨੀ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਤਾੜਨਾ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਹਾਲ ਦੀ ਨਿਲਾਮੀ ਵਿੱਚ ਚੰਦਨ ਦੀ ਲੱਕੜ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ (ਆਮ ਨਾਲੋਂ 10-12 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ) ਵੱਧ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਤੇਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਨਿਰਯਾਤ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਨਹੀਂ ਜਾਪਦੀ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੇ ਵਣਜ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿਚ ਇਸ ਵਾਰ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਬਰਾਮਦ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਹੈ ।
ਚੰਦਨ ਦੇ ਤੇਲ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ:
ਚੰਦਨ ਦਾ ਤੇਲ ਲੱਕੜ ਦੇ ਸੈਪਵੁੱਡ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚੋਂ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ। ਚੰਦਨ ਦਾ ਤੇਲ ਕੀਮਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਧੂਪ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚੰਦਨ ਦਾ ਤੇਲ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੇਲ ਦੇ ਵਪਾਰ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੀਮਤ ਵਾਲੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਹੈ, ਜੋ ਕੱਚੇ ਮਾਲ ਦੇ ਸਰੋਤ ਅਤੇ ਸਪਲਾਈ ਦੀ ਤੰਗੀ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। 1980 ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ਲਗਭਗ 200 ਡਾਲਰ / ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਵਿੱਕ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਾਲ 1992 ਦੌਰਾਨ ਲੰਡਨ ਦੇ ਡੀਲਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਭਾਰਤੀ ਮੂਲ ਦੇ ਤੇਲ ਦੀ ਕੀਮਤ ਲਗਭਗ 5 ਡਾਲਰ ਘੱਟ ਸੀ। 1993 ਦੇ ਅੱਧ ਵਿਚ ਇੰਡੀਅਨ ਤੇਲ ਦੀ ਕੀਮਤ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ 180 ਡਾਲਰ / ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ 1994 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਇਹੀ ਕੀਮਤ ਸੀ। ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਚੰਦਨ ਦੀ ਲੱਕੜ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਨਾਟਕ (ਸਿਰਫ ਮੈਸੂਰ) ਅਤੇ ਕੇਰਲਾ ਵਿਚ ਮਰਾਯੂਰ ਜੰਗਲ, ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਹੈ। ਇਕ ਵਾਰ ਚੰਦਨ ਦੀ ਲੱਕੜ ਫਰਨੀਚਰ ਅਤੇ ਟੋਕਰੀਆਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰੁੱਖ ਲਗਭਗ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਹ ਸਿਰਫ ਤੇਲ ਦੇ ਨਿਕਾਸ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਬਹੁਤ ਵੱਢਿਆ ਤੀਲ ਦੀ ਕੀਮਤ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਮਾਰਕੀਟ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੇਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਸ਼ੁੱਧ ਤੇਲ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਕਿਫਾਇਤੀ ਮਿਸ਼ਰਣ ਜਿਸ ਵਿਚ 25 % ਸ਼ੁੱਧ ਤੇਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਚੰਦਨ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਾਰਟਵੁੱਡ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹਨ।
ਜਿਵੇਂ ਕਿ, ਇੱਕ ਖਰੀਦਦਾਰ ਦੁਆਰਾ ਅਦਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕੀਮਤ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਤੇਲ ਦੀ ਸਮਗਰੀ ਅਤੇ ਦਿਲ ਦੀ ਲੱਕੜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜ੍ਹਿਨਾਂ ਦੇ ਹਾਰਟਵੁੱਡ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਤੇਲ ਦੀ ਸਮਗਰੀ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸਦੀ ਕੀਮਤ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ ਕਿ ਚੰਦਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੇਲ ਦੇ ਸਰੋਤ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਉਦੇਸ਼ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਪਿਛਲੇ ਭਾਗ ਵਿਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤੀਆਂ ਕੁਝ ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਸ ਵਿਚ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁੰਦਰ ਅਨਾਜ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਉੱਚੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਲੱਕੜ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ( ਉੱਕਰੀ, ਫਰਨੀਚਰ ਅਤੇ ਹੋਰ) ਵਿਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਚੰਦਨ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਹਰ ਸਾਲ ਘੱਟ ਰਹੀ ਹੈ। ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਪਰੰਤੂ ਇਸਦੀ ਇੱਕ "ਕਮਜ਼ੋਰ" ਸੰਭਾਲ ਸਥਿਤੀ ਹੈ। ਸੈਂਟਲਮ ਐਲਬਮ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿਚ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਅਤੇ ਕਾਸ਼ਤ ਨੂੰ ਗ਼ੈਰਕਾਨੂੰਨੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਸਿਰਫ਼ ਉਹ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਸਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਦੀ ਮੰਜੂਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਜੰਗਲਾਤ ਵਿਭਾਗ ਤੋਂ ਆਗਿਆ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਹ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੈ ਕਿ ਚੰਦਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਤੇਲ ਦੇ ਸਰੋਤ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਉਦੇਸ਼ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਪਿਛਲੇ ਭਾਗ ਵਿਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤੀਆਂ ਕੁਝ ਵਰਤੋਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਸ ਵਿਚ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁੰਦਰ ਅਨਾਜ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਉੱਚੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਲੱਕੜ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ( ਉੱਕਰੀ, ਫਰਨੀਚਰ ਅਤੇ ਹੋਰ) ਵਿਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਚੰਦਨ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਹਰ ਸਾਲ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਰੁੱਖ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਪਰੰਤੂ ਇਸਦੀ ਇੱਕ "ਕਮਜ਼ੋਰ" ਸੰਭਾਲ ਸਥਿਤੀ ਹੈ। ਸੈਂਟਲਮ ਐਲਬਮ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿਚ, ਭਾਰਤ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਵਿਕਰੀ ਨੂੰ ਗ਼ੈਰਕਾਨੂੰਨੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੋ ਜੰਗਲਾਤ ਵਿਭਾਗ ਤੋਂ ਆਗਿਆ ਲੈ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
ਗੁਰਪ੍ਰੀਤ ਕੌਰ
ਐੱਮ.ਐੱਸ.ਸੀ.-ਐਗਰੀਕਲਚਰ (ਐਗਰੋਨੋਮੀ), ਜੀ.ਐਸ.ਐਸ.ਡੀ.ਜੀ.ਐਸ. ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ, ਪਟਿਆਲਾ, ਪੰਜਾਬ
Summary in English: Sandalwood: One of the most expensive woods in the world, why?
