ਫਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪਲਾਂਟ ਗਰੋਥ ਰੈਗੂਲੇਟਰਸ
ਕਈ ਵਾਰ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਰੀਰਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸੋਧਣਾ (Modify) ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ `ਚ ਸਾਨੂੰ ਕੁਝ ਹਾਰਮੋਨਸ (Hormones) ਜਾਂ ਰੈਗੂਲੇਟਰਸ (Regulators) ਦੀ ਮਦਦ ਲੈਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਹਾਰਮੋਨਸ ਪੌਦਿਆਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ `ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ `ਚ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਬਦਲਾਵ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ, ਇਹ ਹਾਰਮੋਨਸ, ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋਣ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ `ਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਕੁਦਰਤੀ ਬੁਢਾਪੇ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਹੌਲੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੜ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਹੋਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ।
ਪਲਾਂਟ ਗਰੋਥ ਰੈਗੂਲੇਟਰ
ਪਲਾਂਟ ਗਰੋਥ ਰੈਗੂਲੇਟਰ ਹਾਰਮੋਨ-ਆਧਾਰਿਤ ਰਸਾਇਣ ਹਨ ਜੋ ਪੌਦਿਆਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸੋਧਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣਾ, ਸ਼ੂਟ (Shoot) ਦੇ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣਾ, ਵਾਧੂ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣਾ ਜਾਂ ਫਲਾਂ ਦੀ ਪਰਿਪੱਕਤਾ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ। ਇਹ ਰੈਗੂਲੇਟਰਸ, ਖਾਸ ਪਾਚਕ ਜਾਂ ਐਂਜ਼ਾਈਮ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਉਤੇਜਿਤ ਕਰਨ ਜਾਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਪੌਦੇ ਦੇ ਸੈੱਲਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਪੌਦੇ ਦੇ ਮੈਟਾਬੋਲਿਜ਼ਮ (Metabolism) ਨੂੰ ਨਿਯਮਤ ਕਰਨ `ਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਫਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪੰਜ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪਲਾਂਟ ਗਰੋਥ ਰੈਗੂਲੇਟਰਸ:
1. ਆਕਸਿਨ(Auxin):
-ਇਹ ਪੌਦੇ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ ਹਨ।
-ਇਹ ਸ਼ੂਟਸ ਦੇ ਲੰਬੇ ਹੋਣ `ਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।
-ਹਾਰਮੋਨ ਦੀ ਉੱਚ ਇਕਾਗਰਤਾ ਕੁਝ ਪਾਸੇ ਦੀਆਂ ਮੁਕੁਲਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਰੋਕ ਸਕਦੇ ਹਨ।
-ਔਕਸਿਨ ਨੂੰ ਜੜੀ-ਬੂਟੀਆਂ (2, 4-D ਆਦਿ) ਵਜੋਂ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
-ਨੈਪਥਲੇਨੇਸੀਟਿਕ ਐਸਿਡ (NNA) ਇੱਕ ਸਿੰਥੈਟਿਕ ਆਕਸਿਨ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸੇਬ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ `ਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂ ਸਕਦੀ ਹੈ।
-NNA, ਸੇਬ ਦੇ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਪਤਲੇ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵਾਢੀ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਪਹਿਲਾਂ ਫਲ ਦੇ ਡਿੱਗਣ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
2. ਗਿਬਰੇਲਿਨਸ(Gibberellins):
-ਗਿਬਰੇਲਿਨਸ ਸੈੱਲ ਲੰਬਾਈ ਤੇ ਸ਼ੂਟ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
-ਇਹ, ਬੀਜ ਦੀ ਸੁਸਤਤਾ ਜਿਨੂੰ ਕਿ ਡੋਰਮੈਂਸੀ(Dormancy) ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੂੰ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਕਰਨ `ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
-ਗਿਬਰੇਲਿਨਸ, ਫਲਾਂ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮਿੱਠੇ ਚੈਰੀ ਵਿੱਚ ਵਾਢੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
-ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਰੁੱਖਾਂ (ਸੇਬ ਅਤੇ ਚੈਰੀ) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਸੋਧੋ ਤੇ ਸਟ੍ਰਾਬੇਰੀ(Strawberry) ਵਿੱਚ ਰਨਰ (Runner) ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
-ਪ੍ਰੋਮਾਲਿਨ®/ਪੇਰਲਾਨ® (Promalin®/Perlan®) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਫਲਾਂ ਦੇ ਆਕਾਰ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
3. ਸਾਇਟੋਕਿਨਿਨਸ(Cytokinin):
-ਸਾਇਟੋਕਿਨਿਨਸ ਸੈੱਲ ਡਿਵੀਜ਼ਨ(Cell-division) ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
-ਸਾਈਟੋਕਿਨਿਨ ਬ੍ਰਾਂਚਿੰਗ(Branching) ਅਤੇ ਮੁਕੁਲ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨੂੰ ਉਤੇਜਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
-ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੇਬਾਂ ਵਿੱਚ ਫਲ ਥਿਨਰ(Thinner) ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
-ਇਹ ਕਲੋਰੋਫਿਲ(Chlorophyll) ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸੰਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੀ ਮਿਆਦ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜੋ: ਖੇਤ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਬਾਂਸ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਰੋ ਤੇ ਲੱਖਪਤੀ ਬਣੋ!
4. ਐਬਸੀਸਿਕ ਐਸਿਡ(Abscisic acid):
-ਇਹ ਹਾਰਮੋਨ ਗੀਬਰੈਲਿਕ ਐਸਿਡ( Gibberellic acid) ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।
-ਇਸ ਨੂੰ ਤਣਾਅ ਵਾਲੇ ਹਾਰਮੋਨ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ।
-ਐਬਸੀਸਿਕ ਐਸਿਡ ਮੁਕੁਲ ਅਤੇ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਸੁਸਤਤਾ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
-ਇਹ ਸ਼ੂਟ ਦੇ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਨਿਯਮਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
5. ਈਥੀਲੀਨ(Ethylene):
-ਈਥੀਲੀਨ ਸ਼ੂਟ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਅਤੇ ਪਾਸੇ ਦੀ ਮੁਕੁਲ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।
-ਈਥੀਫੋਨ(Ethephon) ਇੱਕ ਸਿੰਥੈਟਿਕ(Synthetic) ਮਿਸ਼ਰਣ ਹੈ ਜੋ ਐਪਲੀਕੇਸ਼ਨ(Application) 'ਤੇ ਈਥੀਲੀਨ ਛੱਡਦਾ ਹੈ।
-ਈਥੀਲੀਨ ਬਾਇਓਸਿੰਥੇਸਿਸ(Biosynthesis) ਵਿੱਚ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਰੁੱਖਾਂ 'ਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਲਟਕਣ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
-ਇਹ ਫਲਾਂ ਦੇ ਸਟੋਰੇਜ(Storage) ਦੀ ਉਮਰ ਨੂੰ ਲੰਮਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
Summary in English: 5 Major Plant Growth Regulators Used in Crops, Know Its Benefits
