ਕਿਸਾਨ ਵੀਰੋਂ ਖੇਤੀ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਹਰੀ ਖਾਦ ਵਿੱਚ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਓ
Green Manure: ਸਿਹਤਮੰਦ ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ ਕਾਫ਼ੀ ਜੈਵਿਕ ਮਾਦੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ, ਸਿਰਫ਼ ਰਸਾਇਣਾਂ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਖਾਦ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਉਹ ਅਕਸਰ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਵਿਕਲਪ ਹਰੀ ਖਾਦ ਹੈ।
ਹਰੀ ਖਾਦ ਵਿੱਚ ਫਲੀਦਾਰ ਪੌਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਜਾਂ ਤਾਂ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਾਂ ਵਧੇਰੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰੰਤੂ ਆਮ ਹੀ ਇਹ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਹਰੀ ਖਾਦ ਵਾਲੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਬੀਜ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਬੀਜ ਦੀ ਮੰਗ ਵਧਣ ਕਰਕੇ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਖੁਦ ਦੇ ਬੀਜ ਉਗਾਉਣ ਲਈ ਸਮਰੱਥ ਬਣਾਉਣਾ ਸਮੇਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਹਰੀ ਖਾਦ ਵਾਲੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਉੱਚ-ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੇ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ, ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਕਦਮਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ:
1) ਰਵਾਂਹ:
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੰਚਾਈ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਲਈ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਰਵਾਂਹ ਚੰਗੇ ਜਲ ਨਿਕਾਸ ਅਤੇ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾ ਲਈ ਢੁੱਕਵੀਂ ਹੈ। ਰਵਾਂਹ ਦੀ ਕਿਸਮ ਸੀ ਐਲ 367, (ਦੋਹਰੇ-ਮੰਤਵ) ਦਾਲ ਅਤੇ ਚਾਰੇ ਵਾਲੀ ਕਿਸਮ ਨੂੰ ਬੀਜਣ ਲਈ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਲਗਭਗ 4.9 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਝਾੜ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਚਾਰੇ ਲਈ ਮਾਰਚ ਤੋਂ ਅੱਧ ਜੁਲਾਈ ਤੱਕ 12 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਬੀਜ ਦੀ ਵਰਤੌ ਕਰੋ। ਬੀਜ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੋਂ ਅਗਸਤ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ 30 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਦੀ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ 8 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਬੀਜੋ। ਬੀਜ ਨੂੰ 100 ਮਲਿਲੀਟਰ ਤਰਲ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ ਦੇ ਪੈਕ (ਬਰਖੋਲਡਰੀਆ ਸੇਮੀਨੇਲਸਿ) ਦਾ ਟੀਕਾ ਲਾਉਣਾ ਲਾਹੇਵੰਦ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸੋਧੇ ਹੋਏ ਬੀਜ ਨੂੰ ਛਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਕਾ ਲਉ। ਬਿਜਾਈ ਸਮੇਂ 7.5 ਕਿਲੋ (16.5 ਕਿਲੋ ਯੂਰੀਆ) ਅਤੇ 22 ਕਿਲੋ ਫ਼ਾਸਫ਼ੋਰਸ (140 ਕਿਲੋ ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰਫਾਸਫੇਟ) ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਪਾਓ। ਜੇਕਰ ਕਣਕ ਪਿੱਛੋ ਰਵਾਂਹ ਹਰੇ ਚਾਰਾ ਵਜੋ ਬੀਜਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾ ਪਿਛਲੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਫਾਸਫੋਰਸ ਦੀ ਸ਼ਿਫਾਰਸ਼ ਮਾਤਰਾ ਪਾਈ ਹੋਵੇ ਤਾ ਇਹ ਤੱਤ ਪਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀ। ਕੁੱਲ 4 ਜਾਂ 5 ਸਿੰਚਾਈਆਂ ਦਿਓ ਅਤੇ ਚੰਗੀ ਜਲ ਨਿਕਾਸ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਫਸਲ ਵਧੇਰੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪੱਕੀਆਂ ਤੇ ਸੁੱਕੀਆਂ ਫ਼ਲੀਆਂ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਜਾਂ ਦਾਤੀ ਨਾਲ ਬੂਟਿਆਂ ਤੋਂ ਤੋੜ ਲੈਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਰਨ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਫ਼ਲੀਆਂ ਉਸ ਵਕਤ ਤੋੜਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਫ਼ਲੀਆਂ ਦਾ 2/3 ਹਿੱਸਾ ਸੁੱਕਾ ਹੋਵੇ।
2) ਸਣ:
ਸਣ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਫ਼ਲੀਦਾਰ ਫਸਲ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਰੇਸ਼ੇ ਅਤੇ ਹਰੀ ਖਾਦ ਵਾਸਤੇ ਉਗਾਈ ਜਾਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਫ਼ਸਲ ਸੇਮ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਗਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਪੀ.ਏ.ਯੂ. 1691 (136 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੱਕਣ ਵਾਲੀ) ਅਤੇ ਨਰਿੰਦਰ ਸਨਈ 1 (152 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੱਕਣ ਵਾਲੀ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜੋ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 4.8 ਅਤੇ 3.9 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਝਾੜ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ, ਕਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚ 45 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ 10 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਬੀਜ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲ ਜੂਨ ਵਿੱਚ ਬਿਜਾਈ ਕਰੋ। ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੀਜਾਂ ਨੂੰ ਭਿਉਣ ਨਾਲ ਚੰਗਾ ਜੰਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬਿਜਾਈ ਸਮੇਂ 16 ਕਿਲੋ ਫ਼ਾਸਫ਼ੋਰਸ (100 ਕਿਲੋ ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰਫਾਸਫੇਟ) ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਪਾਓ।ਬੀਜ ਲਈ ਬੀਜੀ ਗਈ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਫੁੱਲ ਪੈਣ ਅਤੇ ਬੀਜ ਬਣਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਨਹੀਂ ਆਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਗੋਡੀ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਦੀਂ ਹੈ। ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਵਾਢੀ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਿਜਾਈ ਦੇ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮੱਧ ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ ਨਵੰਬਰ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੱਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ : Karnal Bunt: ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਲਈ ਕਣਕ ਦਾ ਕਰਨਾਲ ਬੰਟ ਮੁਕਤ ਬੀਜ ਚੁਣੋ, ਇੱਥੇ ਜਾਣੋ ਬਿਮਾਰੀ ਅਤੇ ਬੀਜ ਦੀ ਪਰਖ ਦਾ ਤਰੀਕਾ
3. ਢੈਂਚਾ (ਜੰਤਰ):
ਢੈਂਚਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਫਲੀਦਾਰ ਫਸਲ ਹੈ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਰੀ ਖਾਦ ਵਜੋਂ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਮੈਰਾ ਜਾਂ ਰੇਤਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਇਸ ਲਈ ਬਹੁਤ ਢੁਕਵੀ ਹੈ।ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵੱਲੋਂ ਜੰਤਰ ਦੇ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਪੰਜਾਬ ਢੈਂਚਾ 1 ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਢੈਂਚੇ ਦੇ ਬੀਜ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ 8 ਤੋਂ 10 ਕਲਿੋ ਬੀਜ 45 ਸੈ.ਮੀ. ਵਿੱਥ ਦੀਆਂ ਕਤਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਧ ਜੂਨ ਤੋਂ ਜੁਲਾਈ ਤੱਕ ਬੀਜਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਬਿਜਾਈ ਸਮੇਂ 12 ਕਿਲੋ ਫ਼ਾਸਫ਼ੋਰਸ (75 ਕਿਲੋ ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰਫਾਸਫੇਟ) ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਪਾਓ।ਬੀਜ ਲਈ ਬੀਜੀ ਗਈ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਫੁੱਲ ਪੈਣ ਅਤੇ ਬੀਜ ਬਣਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਨਹੀਂ ਆਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ। ਬਿਜਾਈ ਤੋ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਨਦੀਨਾਂ ਦੇ ਖਾਤਮੇ ਲਈ ਗੋਡੀ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਦੀ ਹੈ।ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅੱਧ ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ ਨਵੰਬਰ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੱਕ ਢੈਚਾ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਪੱਕ ਕੇ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਦੀ ਹੈ।
ਨੋਟ: ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਟਿੀ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰਾਂ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਸੇਵਾ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੇ ਮਾਹਿਰਾਂ ਤੋਂ ਹਰੀ ਖਾਦ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀੜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਬਾਰੇ ਸੇਧ ਲਓ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਲਾਹ ਨੂੰ ਮੰਨ ਕੇ ਕਿਸਾਨ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਨਾਲ ਹਰੀ ਖਾਦ ਦੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਉੱਚ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੇ ਬੀਜ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਸਰੋਤ: ਅਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ, ਵਿਪਨ ਕੁਮਾਰ ਰਾਮਪਾਲ ਅਤੇ ਮਨਦੀਪ ਸਿੰਘ, ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰ, ਫਤਿਹਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ
Summary in English: Green Manure: ensure seed production in green manure with the help of farming techniques
